سرطان ژنتیکی

سرطان یکی از جدی ترین بیماری هایی است که هر فردی می تواند به آن مبتلا شود. اما ابتلا به سرطان مانند بیماری های ویروسی یا عفونی نیست، هرچند عوامل مختلفی می توانند موجب ابتلا به آن شوند. اصلی ترین علت ابتلا به سرطان جهش های ژنتیکی در بدن است. جهش هایی که بسیاری از آنها ممکن است به صورت ارثی از والدین به فرزندان منتقل شوند.

در این راستا گفتگویی داشتیم با دکتر امینه واقفی، متخصص ژنتیک سرطان، دارای فلوشیپ فوق تخصصی از آمریکا، که در مرکز تخصصی درمان سرطان به آیند مشغول به کارند. رایجترین سوالات موجود در زمینه سرطان ژنتیکی و ارثی را از ایشان پرسیدیم، و حالا توجه شما را به بخش هایی از این گفتگو جلب می کنیم:

آیا سرطان یک بیماری ژنتیکی است؟

دکتر واقفی : بله، سرطان یک بیماری ژنتیکی است. علت ایجاد آن  هم بروز تغییرات در ژن هایی است که نحوه رشد و تکثیر سلول ها را کنترل می کنند. سلول ها بلوک های سازنده بدن شما هستند. هر سلول یک کپی از ژن های شما را در خود دارد که مانند یک دستورالعمل از آن استفاده می کند.

ژن‌ها بخش‌ هایی از DNA هستند که دستورالعمل ‌های ساخت یک یا چندین پروتئین را با خود حمل می‌کنند. دانشمندان صدها DNA و تغییرات ژنتیکی (که به آن جهش ژنتیکی هم می گویند) را شناسایی کرده اند که به شکل گیری، رشد و گسترش سرطان کمک می کنند.

جهش های ژنتیکی مرتبط با سرطان معمولا به این دلایل رخ می دهند:

• یا به دلیل اشتباهات تصادفی در DNA ما که با تکثیر سلول های بدن اتفاق می افتد.
• یا به خاطر تغییر DNA ما به واسطه قرار گرفتن در معرض مواد سرطان زا در محیط، مانند مواد شیمیایی موجود در دود تنباکو، اشعه UV خورشید و ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)
• یا به خاطر اینکه این جهش های ژنتیکی از یکی از والدین به ما به ارث رسیده اند

تغییرات در DNA، یا جهش های ژنتیکی، چه در اثر یک اشتباه تصادفی یا یک عامل سرطان زا رخ داده باشند، می توانند در طول زندگی ایجاد شوند یا همان اول و در دوران جنینی در بدن ما وجود داشته باشند. جهش های ژنتیکی ارثی در بدن افراد پر خطر وجود دارد اما خیلی از مواقع هیچگاه در طول زندگی آنها فعال نمی شود. پس لزوما تمام کسانی که جهش های ژنتیکی سرطان زا را در بدن خود به صورت ارثی دارند، دچار سرطان نمی شوند.

واقعیت این است که بیشتر تغییرات ژنتیکی به خودی خود مضر نیستند. بلکه این تجمع تغییرات ژنتیکی است که در طول سالیان متمادی می تواند سلول های سالم را به سلول های سرطانی تبدیل کند. اکثریت قریب به اتفاق سرطان ها به طور تصادفی در نتیجه این فرآیند و در طول زمان رخ می دهند.

آیا سرطان ارثی است؟

دکتر واقفی : در سوال قبلی اشاراتی به این موضوع داشتم، اما اگر بخواهم دقیق تر بگویم، سرطان به خودی خود از والدین به فرزندان به ارث نمی رسد. همچنین تغییرات ژنتیکی موجود در خود سلول های تومور سرطانی قابل انتقال نیست. اما یک تغییر ژنتیکی که خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد (جهشی که از همان ابتدا موجب بروز سرطان در والدین شده است)، اگر در سلول‌های تخمک یا اسپرم والدین وجود داشته باشد، می‌تواند به فرزندان هم منتقل شود.

به عنوان مثال، اگر والدین یک ژن جهش یافته از نوع BRCA1 یا BRCA2 را به فرزند خود منتقل کنند، کودک در معرض خطر بسیار بیشتری برای ابتلا به سرطان سینه و چندین سرطان دیگر قرار خواهد داشت.

دقت کنید که از واژه خطر ابتلا استفاده می کنم، نه خود سرطان.

به همین دلیل است که گاهی اوقات به نظر می رسد سرطان یک بیماری ارثی در خانواده هاست. در واقع 10 درصد از همه سرطان ها ممکن است ناشی از تغییرات ژنتیکی ارثی باشند.

باز هم تأکید می کنم که داشتن ژنتیک مرتبط با سرطان به معنای آن نیست که شما قطعا به سرطان مبتلا می شوید. فقط به معنای آن است که ریسک ابتلا به سرطان در شما بیشتر است و احتمالا باید مراقبت های بیشتری از خودتان داشته باشید.

سندروم سرطان خانوادگی چیست؟

دکتر واقفی : سندرم سرطان خانوادگی که به آن سندرم سرطان ژنتیکی یا ارثی هم می گویند، یک اختلال نادر است که در آن اعضای خانواده در معرض خطر بالاتری ​​برای ابتلا به یک یا چند نوع خاص از سرطان قرار دارند. سندرم‌ های سرطان ژنتیکی یا خانوادگی ناشی از انواع جهش های ژنتیکی مرتبط با سرطان هستند.

در برخی از سندرم ‌های سرطان خانوادگی، افراد در سنین پایین به سرطان مبتلا می‌شوند یا به سایر بیماری‌های غیر سرطانی مبتلا هستند.

به عنوان مثال، بیماری پولیپوز آدنوماتوز خانوادگی (FAP) یک سندرم سرطان خانوادگی است که در اثر تغییرات ژنتیکی ارثی خاصی در ژن APC ایجاد می شود. افراد مبتلا به FAP شانس بسیار بالایی برای ابتلا به سرطان روده بزرگ در سنین پایین دارند و همچنین در معرض خطر ابتلا به انواع دیگر سرطان هم هستند.

اما همه سرطان هایی که به نظر می رسد در خانواده ها ارثی هستند، الزاما توسط سندرم های سرطان خانوادگی ایجاد نمی شوند. همیشه یک محیط یا عادات مشترک، مانند قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا یا استفاده از تنباکو، ممکن است باعث ایجاد همان نوع سرطان در بین اعضای یک خانواده شود. پس محیط آلوده مشترک می تواند عامل ایجاد آن سرطان باشد، نه الزاما یک ژن ارثی.

همچنین، چند نفر از اعضای یک خانواده ممکن است به طور تصادفی به سرطان های رایجی مانند سرطان پروستات مبتلا شوند. اگر اعضای خانواده ترکیبی از انواع جهش های ژنتیکی زیادی را داشته باشند که هر کدام به طور مجزا خطر ابتلا سرطان بسیار کمی دارند، احتمال ارثی بودن سرطان در بین اعضای آن خانواده زیاد می شود.

آیا انجام تست ژنتیک سرطان مفید خواهد بود؟

دکتر واقفی : آزمایش‌ های ژنتیک خاصی وجود دارند که می ‌توانند نشان دهند آیا تغییر ژنتیکی مرتبط با سرطان ژنتیکی را به ارث برده‌ اید یا نه. این تست ها معمولا با آزمایش خون انجام می شوند، اما گاهی از اوقات ممکن است برای آزمایش ژنتیک سرطان به بزاق دهان، ادرار یا حتی نمونه برداری از سلول های بافت پر خطر هم نیاز باشد.

البته همه نیازی به انجام آزمایش ژنتیک برای تشخیص خطر ابتلا به سرطان ندارند. خود پزشک یا متخصص ژنتیک سرطان هم می ‌تواند به شما در تصمیم ‌گیری برای انجام آزمایش ژنتیک کمک کند. قبل از انجام هر گونه آزمایشی پزشک از شما خواهد پرسید که آیا سابقه پزشکی شخصی یا خانوادگی در ابتلا به سرطان دارید یا نه. مانند اینکه خودتان قبلا سابقه ابتلا به سرطان در سنین پایین را داشته اید یا اعضای خانواده تان سابقه ابتلا به سرطان خاص و مشابهی را داشته اند یا خیر.

اگر پزشک با بررسی شرایط شما تشخیص دهد که به انجام آزمایش ژنتیک سرطان ارثی نیاز دارید، صحبت با یک مشاور ژنتیک می تواند به شما کمک زیادی بکند تا قبل از اعلام نتیجه با خطرات ، مزایا و معایب روحی و روانی این آزمایش آشنا شوید. این مشاور همچنین می تواند در تحلیل نتیجه آزمایش به شما کمک کند تا مثلا اگر دیگر اعضای خانواده هم در خطر مشابهی قرار دارند، بتوانید به درستی آنها را مطلع کنید.

جمع بندی

سرطان گرچه یک بیماری ژنتیکی است، اما خود سرطان ارثی نیست. بلکه جهش های ژنتیکی منجر شونده به سرطان می توانند از والدین به فرزندان به ارث برند و ریسک ابتلا را در آنها بالا ببرند. اگر سرطان در خانواده شما وجود دارد، بهتر است برای اطمینان بیشتر با یک متخصص ژنتیک سرطان مشورت کنید و در صورت لزوم تست ژنتیک سرطان را هم بدهید. امیدواریم این گفتگوی کوتاه برای شما سودمند بوده باشد.

برای مطالعه بیشتر