داروهای مولکولی کوچک

سرطان یکی از بیماری های جدی است که میزان مرگ و میر بالایی دارد. جدای از تغییرات ژنتیکی در سلول های سرطانی، عوامل اپی ژنتیک و محیطی هم نقش مهمی در پیشرفت تومورهای سرطانی دارند. به دلیل تغییر سبک زندگی و افزایش طول عمر انسان ها، تخمین زده می شود که تعداد مبتلایان به سرطان در سراسر جهان تا سال 2025 به 19.3 میلیون نفر در سال افزایش یابد. در این میان تغییرات اجتماعی و اقتصادی به افزایش خطر ابتلا به سرطان های مرتبط با عوامل رژیم غذایی و هورمونی کمک کرده است. اگرچه درمان‌های سنتی در درمان سرطان مؤثر بوده ‌اند، اما اغلب به دلیل اثر غیر اختصاصی‌ شان بر روی سلول‌ های طبیعی بدن، عوارض جانبی نامطلوبی دارند.

به همین خاطر استراتژی ‌های نوین درمان هدفمند سرطان با استفاده از داروهای مولکولی کوچک و البته آنتی بادی های مونوکلونال به طور گسترده مورد مطالعه قرار گرفته و هر روزه در حال پیشرفت هستند.

برای آشنایی بیشتر با درمان هدفمند سرطان می توانید این مقاله را مطالعه کنید.

ترکیبات داروهای مولکولی کوچک معمولا اندازه ای کمتر از  500Da دارند و اغلب به صورت خوراکی تجویز می شوند. اندازه کوچکشان همچنین به آنها اجازه می دهد تا از طریق غشای پلاسما جابجا شوند و با دامنه سیتوپلاسمی گیرنده های سطح سلولی و مولکول های سیگنال دهی داخل سلولی تعامل داشته باشند. در اصل، ترکیبات مولکولی کوچک را می توان برای هدف قرار دادن هر بخشی از یک مولکول، صرف نظر از مکان سلولی هدف، توسعه داد. در این مقال از به آیند قصد داریم تا به صورت کمی تخصصی، در مورد داروهای مولکولی کوچک که در درمان هدفمند سرطان مورد استفاده قرار می گیرند صحبت کنیم.

داروهای مولکولی کوچک در درمان هدفمند

روش های سنتی مدیریت یا درمان سرطان شامل روش های شیمی درمانی، پرتودرمانی و جراحی است. شیمی درمانی که شامل استفاده از یک دارو در زمان واحد (شیمی درمانی تک عاملی) یا چندین دارو (درمان ترکیبی) است، معمولا با هدف از بین بردن سلول های سرطانی که به سرعت تقسیم می شوند، به کار برده می شود. متأسفانه ضعف شیمی درمانی در این است که به طور همزمان سلول های طبیعی مانند سلول های فولیکول های مو، مغز استخوان و دستگاه گوارش را نیز هدف قرار می دهد و در نتیجه عوارض جانبی نامطلوبی مانند آلوپسی، کم خونی، خستگی، اسهال، یبوست و همچنین تهوع و استفراغ را در پی دارد.

از سوی دیگر، جراحی که شامل برداشتن فیزیکی توده سرطان ماکروسکوپی همراه با برخی از بافت‌های سالم اطراف است، معمولا به عنوان یک درمان اولیه برای جلوگیری از گسترش سرطان یا برای تسکین عوارض جانبی التهابی مرتبط با سرطان انجام می‌ پذیرد. با این حال، خونریزی های مربوط به جراحی، آسیب به بافت های مجاور و واکنش های دارویی، عوارض جانبی نامطلوب و رایجی را بر بدن باقی می گذارند.

علاوه بر این، گزینه های فعلی جهت درمان و مدیریت سرطان، اغلب می توان از ترکیب شیمی درمانی و پرتودرمانی هم استفاده کرد. پرتودرمانی شامل استفاده از امواج پرانرژی برای از بین بردن سلول های سرطانی است و مشابه شیمی درمانی می تواند باعث آسیب به سطوح اپیتلیال، تورم بافت های نرم و سایر ناراحتی های روده شود.

برای غلبه بر معایب درمان‌ های سنتی سرطان، رویکردهای نوینی جهت کنترل و درمان سرطان ایجاد شده است که طی آنها از مواد و داروهای خاصی برای هدف گیری دقیق سلول های سرطانی استفاده می شود. یکی از اصلی ترین داروهای مورد استفاده برای هدفگیری سلول های سرطانی نیز، داروهای مولکولی کوچک هستند. چنین درمان هدفمندی به صورت کلی آسیب های کمتری به بافت های سالم بدن وارد می کند و عوارض و خطرات کمتری دارد. دو عامل اصلی برای درمان هدفمند سرطان نیز، همانطور که اشار کردیم داروهای مولکولی کوچک (Ibs) و آنتی ‌بادی ‌های مونوکلونال (mAbs) هستند. در مقایسه با آنتی ‌بادی ‌های مونوکلونال که معمولا پروتئین‌هایی با وزن مولکولی بزرگ با حدود 150 کیلو دالتون هستند، داروهای مولکولی کوچک از نظر اندازه بسیار کوچک‌ تر هستند (≤500Da). به همین خاطر هم می ‌توانند از طریق غشای پلاسما منتقل شوند. اما این داروها برعکس آنتی ‌بادی ‌های مونوکلونال، تنها می توانند بر روی مولکول هایی که در سطح سلول قرار دارند بنشینند. داروهای مولکولی کوچک همچنین مقرون به صرفه تر هستند و معمولا به صورت خوراکی تجویز می شوند، در حالی که آنتی ‌بادی ‌های مونوکلونال عمدتا به صورت داخل وریدی تجویز می‌شوند و گرانترند.

مهارکننده های مولکولی کوچک

سرطان یک نوع بیماری از جنس “ارتباط نادرست” است، شروع و پیشرفت بیشتر سرطان ها به فعال شدن بیش از حد مسیرهای سیگنالینگ بیرونی و درون سلولی بستگی دارد. داروهای مولکولی کوچک برای درمان سرطان، به دلیل اندازه کوچکشان، با موفقیت برای هدف قرار دادن گیرنده های خارج سلولی، گیرنده های اتصال لیگاند سطح سلولی و همچنین پروتئین های درون سلولی، از جمله پروتئین های ضد آپوپتوز که نقش کلیدی در انتقال سیگنال های پایین دستی برای رشد سلول ایفا می کنند، مورد استفاده قرار می گیرند. تحقیقات انجام شده پیرامون کشف داروی هدفمند مولکولی کوچک در چند دهه اخیر، منجر به معرفی تعدادی از داروهای مولکولی کوچک برای درمان سرطان شده است. اکثر این داروها بخش های حیاتی سلول های سرطانی مانند سرین/ترئونین/تیروزین کینازها، متالوپروتئینازهای ماتریکس (MMPs)، پروتئین‌های شوک حرارتی (HSPs)، پروتئوزوم و سایر پروتئین‌هایی که در مسیرهای انتقال سیگنال نقش دارند، را مهار می ‌کنند.

درمان هدفمند سرطان

درمان هدفمند در کنار ایمونوتراپی، یکی از زیرمجموعه های شیمی درمانی است که به جای آسیب زدن به کل سلول های بدن، تلاش می کند تا سلول های سرطانی را شناسایی کرده و بدون آسیب زدن به بافت های سالم و طبیعی اطراف، تنها سلول های توده سرطانی را تحت تأثیر آسیب های مستقیم یا حمله سیستم ایمنی بدن قرار دهد. مرکز درمان سرطان به آیند، از جمله معدود مراکز تخصصی در ایران است که کار تارگت تراپی و ایمونوتراپی سرطان را برای مراجعین انجام می دهد.

منبع