آنتی بادی های مونوکلونال
آنتی بادی های مونوکلونال در واقع پروتئین های سیستم ایمنی هستند که در آزمایشگاه ساخته می شوند. آنتی بادی ها یا پادتن ها به صورت طبیعی توسط بدن تولید می شوند و با نشانه گذاری روی جِرم هایی که موجب بروز بیماری می شوند، به سیستم ایمنی بدن کمک می کنند تا راحت تر آنها را شناسایی کرده و در نهایت نابود کنند. جرم هایی همچون باکتری ها و ویروس ها. مانند پادتن های طبیعی بدن خود شما، آنتی بادی های مونوکلونال هم هدف های خاصی را شناسایی می کنند.
گروه پزشکان بهایند، اولین مرکز هوشمند فوق تخصصی پیشگیری، تشخیص و درمان سرطان (اولین مرکز تخصصی درمان هدفمند و ایمنی درمانی)
ارتباط مستقیم با مرکز:
سیستم ایمنی بدن چگونه با سرطان مبارزه می کند؟
سیستم ایمنی از یک تیم پیچیده از بازیکنان تشکیل شده است که عوامل ایجاد کننده بیماری مانند باکتری ها و ویروس ها را شناسایی کرده و از بین می برند. به طور مشابه، این سیستم ممکن است سلول های آسیب دیده مانند سلول های سرطانی را نیز از بین ببرد.
یکی از راه هایی که سیستم ایمنی مهاجمان را پیدا کرده و از بین می برد، استفاده از آنتی بادی ها یا پادتن ها است. یک آنتی بادی خود را به یک مولکول خاص (آنتی ژن) روی سطح سلول هدف مانند یک سلول سرطانی می چسباند. هنگامی که یک آنتی بادی به سلول متصل می شود، به عنوان پرچمی برای جذب مولکول های مبارزه کننده با بیماری یا به عنوان محرکی عمل می کند که باعث تخریب سلول توسط سایر فرآیندهای سیستم ایمنی می شود.
سلول های سرطانی اغلب قادر به جلوگیری از شناسایی شدن توسط سیستم ایمنی بدن هستند. سلولهای سرطانی ممکن است خود را بپوشانند تا بتوانند پنهان شوند یا ممکن است سیگنال هایی را منتشر کنند که مانع از عملکرد صحیح سلول های سیستم ایمنی می شود.
آنتی بادی های مونوکلونال چیستند؟
آنتی بادی های مونوکلونال (که همچنین با نام moAbs یا mAbs هم شناخته می شوند) پروتئین هایی هستند که در آزمایشگاه ساخته می شوند و مانند پروتئین هایی به نام آنتی بادی (پادتن) در بدن ما عمل می کنند. پادتن ها همانطور که اشاره شد، بخشی از سیستم ایمنی بدن شما هستند. آنها به دنبال آنتی ژن ها (مواد خارجی) می گردند و به آنها می چسبند تا آنها را از بین ببرند. آنتی بادی های مونوکلونال آزمایشگاهی به تحریک سیستم ایمنی بدن شما جهت مبارزه با سلول های خطرناک یا بیماری های مختلف کمک می کنند.
کلمه “مونوکلونال” به این واقعیت اشاره دارد که آنتی بادی های ایجاد شده در آزمایشگاه یک نوع کلون (کپی بیولوژیکی) هستند. آنها در واقع کپی دقیق یک آنتی بادی هستند. نام عمومی داروهای آنتی بادی مونوکلونال نیز اغلب شامل حروف “mab” در انتها است.
تفاوت بین آنتی بادی های مونوکلونال و پلی کلونال
تفاوت این دو نوع آنتی بادی در نام آنهاست. “مونو” به یک واحد و “پلی” به چندین واحد اشاره دارد. آنتی بادی های مونوکلونال کلون هایی از تنها یک آنتی بادی هستند (پادتن های تک دودمانی) و فقط به یک آنتی ژن متصل می شوند. آنتی بادی های پلی کلونال از چندین نوع مختلف سلول ایمنی می آیند و به بیش از یک آنتی ژن متصل می شوند.
فواید آنتی بادی های مونوکلونال
بسیاری از آنتی بادی های مونوکلونال برای درمان سرطان مورد استفاده قرار می گیرند. این ها نوعی از خاص از داروهای هستند که در درمان هدفمند سرطان مفید واقع می شوند، و به گونه ای طراحی شده اند تا بتوانند سلول های خاصی را هدف بگیرند.
سلول های سرطانی پروتئین هایی دارند که پیام های ژنتیکی رشد و تقسیم بدون توقف را به آنها می رسانند. و آنتی بادی های مونوکلونال دقیقا همین پروتئین ها را هدف می گیرند.
نکته: از آنتی بادی های مونوکلونال برای درمان و کنترل کوید 19 هم استفاده می شود.
عملکرد پادتن های مونوکلونال
برخی از آنتی بادی های مونوکلونال هستند که همچنین در ایمنی درمانی هم مورد استفاده قرار می گیرند. اینها به سیستم ایمنی بدن کمک می کنند تا در مقابل سرطان بایستد. به عنوان مثال بعضی از پادتن های مونوکلونال سلول های سرطانی را علامت گذاری می کنند تا سیستم ایمنی بهتر بتواند آنها را شناسایی کرده و نابودشان کند. یکی از انواع این نوع داروها از دسته پادتن های مونوکلونال، داروی ریتوکسیماب است که به پروتئین هایی به نام CD20 روی سلول های نوع B، در برخی از انواع سرطان ها می چسبد و باعث می شود تا سیستم ایمنی آن را نابود کند. سلول های B نوعی سلول سفید خون به شمار می روند و می توانند سرطانی شوند.
دیگر داروهای آنتی بادی مونوکلونال سلول های Tشکل را به نزدیکی سلول های سرطانی می رسانند، و به این سلول های ایمنی کمک می کنند تا سلول های سرطانی را نابود کنند. یکی از نمونه های رایج از این نوع داروها، داروی بلیناتوموماب (Blincyto) است که پروتئین های CD19 (پروتئینی که روی سطح سلول های سرطان خون یافت می شود) و CD3 (پروتئینی که روی سلول های Tشکل یافت می شود) را به هم می چسبانند. این فرآیند به سلول های Tشکل کمک می کند تا به اندازه کافی به سلول های سرطان خون نزدیک شوند و در واکنش، آنها را نابود سازند.
در این روش، آنتی بادی های مونوکلونال به شکل مستقیم سلول های سرطانی را از بین می برند.
چه سرطان هایی را با آنتی بادی های مونوکلونال درمان می کنند؟
داروهای پادتن مونوکلونال زیادی هستند که تأیید شده می توانند در درمان سرطان های مختلف، تحت روش تارگت تراپی و ایمونوتراپی موثر باشند. اما به صورت کلی این داروها روی درمان سرطان هایی موثر هستند که گیرنده های پروتئینی روی سطح خود دارند. تا به امروز درمان هدفمند بیشتر برای درمان سرطان های سینه، پروستات، ریه، روده بزرگ و پوست مورد استفاده قرار گرفته است.
انواع آنتی بادی های مونوکلونال برای درمان سرطان
آنتی بادی های مونوکلونال برهنه
آنتی بادی های مونوکلونال برهنه در واقع آنتی بادی هایی هستند که هیچ دارو یا مواد رادیواکتیوی به آنها متصل نشده اند و به تنهایی کار می کنند. اینها رایج ترین انواع از پادتن های مونوکلونال یا به اصطلاح mAbs هستند که برای درمان سرطان استفاده می شوند. اکثر mAb های برهنه به آنتی ژن های سلول های سرطانی متصل می شوند، اما برخی از آنها هم هستند که با اتصال به آنتی ژن های سلول های غیر سرطانی یا حتی پروتئین های شناور آزاد، عمل می کنند. mAbهای برهنه می توانند به روش های مختلفی عمل کنند که عبارتند از:
- برخی از آنها با اتصال به سلول های سرطانی و عمل به عنوان نشانگری برای سیستم ایمنی بدن برای از بین بردن آنها، پاسخ ایمنی فرد را در برابر سلول های سرطانی تقویت می کنند. یک مثال از این آنتی بادی های مونوکلونال، داروی آلمتوزوماب (Campath) است که برای درمان برخی از بیماران مبتلا به لوسمی لنفوسیتی مزمن (CLL) استفاده می شود. آلمتوزوماب به آنتی ژن CD52 متصل می شود که روی سلول هایی به نام لنفوسیت ها (شامل سلول های سرطان خون) یافت می شود. پس از اتصال، آنتی بادی سلول های ایمنی را جذب می کند تا این سلول ها را از بین ببرد.
- برخی از mAbs های برهنه با هدف قرار دادن نقاط بازرسی سیستم ایمنی، پاسخ ایمنی را تقویت می کنند.
- سایر mAb های برهنه عمدتا با اتصال و مسدود کردن آنتی ژن های قرار گرفته روی سلول های سرطانی (یا سایر سلول های مجاور) که به رشد یا گسترش سلول های سرطانی کمک می کنند، کار خود را انجام می دهند. به عنوان مثال، داروی تراستوزوماب (Herceptin) یک آنتی بادی علیه پروتئین HER2 است. سلول های سرطانی سینه و معده گاهی اوقات مقادیر زیادی از این پروتئین را روی سطح خود دارند. وقتی HER2 فعال می شود، به رشد این سلول ها کمک می کند. تراستوزوماب به این پروتئین ها متصل می شود و از فعال شدن آنها جلوگیری می کند.
آنتی بادی های مونوکلونال در هم آمیخته (مزدوج)
mAbs های مزدوج با یک داروی شیمی درمانی یا یک ذره رادیواکتیو ترکیب می شوند. این mAb ها به عنوان یک میزبان برای انتقال مستقیم یکی از این مواد به سلول های سرطانی مورد استفاده قرار می گیرند. mAb در سراسر بدن گردش می کند تا زمانی که بتواند آنتی ژن هدف را پیدا کند و به آن متصل شود. سپس بار ماده سمیاش را در جایی که بیشتر مورد نیاز است، تخلیه می کند. این کار باعث می شود تا میزان آسیب وارده به سلول های سالم کاهش یابد. پادتن های مزدوج گاهی اوقات به عنوان آنتی بادی های برچسب گذاری شده یا بارگذاری شده نیز شناخته میشوند. انواع این آنتی بادی ها مونوکلونال عبارتند از:
- آنتی بادی های نشاندار شده رادیواکتیو: آنتی بادی های نشاندار شده رادیواکتیو دارای ذرات رادیواکتیو کوچکی هستند که به آنها متصل شده اند. داروی Ibritumomab tiuxetan (Zevalin) نمونه ای از mAb نشاندار شده رادیواکتیو است. این آنتی بادی علیه آنتی ژن CD20 که روی لنفوسیت هایی به نام سلول های B یافت می شود عمل می کند. این نوع آنتی بادی، ماده رادیواکتیو را مستقیما به سلول های سرطانی می رساند. این دارو از یک داروی mAb (ریتوکسیماب) و یک ماده رادیواکتیو (ایتریوم-90) ساخته شده است. گاهی اوقات درمان با این نوع آنتی بادی به عنوان رادیو ایمونوتراپی (RIT) هم شناخته می شود. دارو و تشعشع نیز مستقیما به سلولهای هدف میرسند، چراکه mAb به دنبال هدف میگردد، سپس مستقیما ماده رادیواکتیو را به هدف مورد نظر می رساند.
- ترکیبات آنتی بادی-دارو (آنتی بادی های نشاندار شیمیایی): این mAbs ها دارای داروهای قوی شیمی درمانی هستند که به آنها متصل شده است. مثالهای از این نوع آنتی بادی ها عبارتند از:
- Brentuximab vedotin (Adcetris) : آنتی بادی که آنتی ژن CD30 (که در لنفوسیت ها یافت می شود) را هدف قرار می دهد و یک داروی شیمی درمانی به نام MMAE هم به آن متصل شده است.
- Ado-trastuzumab emtansine (TDM-1) : آنتی بادی که پروتئین HER2 را هدف قرار می دهد و به یک داروی شیمی درمانی به نام DM1 متصل است.
آنتی بادی های مونوکلونال بایاسپیسیفیک (دو اختصاصی)
این داروها از بخش هایی از 2 آنتی بادی مونوکلونال مختلف تشکیل شده اند، به این معنی که می توانند همزمان به 2 پروتئین مختلف متصل شوند. به عنوان مثال، داروی بلیناتوماب (Blincyto) که برای درمان برخی از انواع سرطان خون استفاده می شود، به پروتئین CD19 می چسبد که در برخی از سلول های سرطان خون و لنفوم یافت می شود. بخش دیگر آن هم به CD3 متصل می شود، که درواقع پروتئینی است که در سلول های ایمنی T شکل یافت می شود. این دارو با اتصال به هر دوی این پروتئین ها، سلول های سرطانی و سلول های ایمنی را به هم نزدیک می کند. اتفاقی که تصور می شود باعث حمله سیستم ایمنی به سلول های سرطانی می شود.
عوارض جانبی پادتن های مونوکلونال
آنتی بادی های مونوکلونال می توانند موجب بروز عوارض جانبی هم بشوند. عوارضی که از هر فرد به فرد دیگر ممکن است متفاوت باشد. عوارضی که در اثر این داروها تجربه شان می کنید و اثری که روی بدن می گذارند به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله اینکه وضعیت سلامت شما پیش از درمان در چه سطحی است، به چه نوع سرطانی مبتلا هستید و بیماری شما چقدر پیشرفت کرده است، و البته نوع داروی آنتی بادی مونوکلونالی که مصرف می کنید و دوز مصرفی آن.
پزشکان و پرستاران نمی توانند به شکل دقیق بدانند که عوارض جانبی این داروها چه زمانی و تا چه حد شدید رخ خواهد دارد. به همین دلیل بسیار مهم است که بدانید دنبال چه علائمی باشید و در صورت شروع شدن مشکل چه کاری انجام دهید.
عوارض داروهای مونوکلونال
همانند دیگر انواع ایمنی درمانی و درمان های هدفمند تزریقی، آنتی بادی های مونوکلونال می توانند موجب واکنش پوستی در ناحیه تزریق شوند و موجب بروز علائم آنفولانزا مانند گردند.
واکنش های پوستی رایج در ناحیه تزریق داروهای مونوکلونال عبارتند از:
- درد
- ورم
- زخم
- قرمزی
- خارش
- جوش
عوارض آنفولانزا مانند عبارتند از:
- لرز
- خستگی
- تب
- درد و گرفتگی عضلات
- حالت تهوع
- استفراغ
- اسهال
عوارض خطرناک آنتی بادی های مونوکلونال
این داروهای اگر در دوزهای نادرست و توسط یک پزشک کارنابلد وارد بدن شوند می توانند عوارض خطرناکی هم به همراه داشته باشند. بنابراین بهتر است برای انجام درمان های هدفمند با این داروها به یک مرکز معتبر و پزشک متخصص مراجعه کنید. عوارض خطرناک این پادتن ها عبارتند از:
- بروز زخم روی دهان و پوست که می تواند موجب عفونت های شدید شود
- فشار خون بالا
- نارسایی احتقانی قلب
- حمله قلبی
- بیماری ریوی التهابی
آنتی بادی های مونوکلونال می توانند موجب بروز واکنش های آلرژیک شدید در هنگام دریافت دارو هم بشوند. در موارد بسیار نادر این واکنش ها می توانند آنقدر شدید باشند که منجبر مرگ هم یشوند.
همچنین برخی از پادتن های مونوکلونال می توانند موجب بروز سندروم نشت مویرگی شوند. این سندروم باعث می شود تا مایعات و پروتئین ها از عروق کوچک خونی به بیرون نشت کنند و در بافت های اطراف جریان یابند، و موجب افت فشار خون خطرناک بشوند. سندروم نشت مویرگی می تواند سبب از کار افتادن چندین عضو بدن شود و بدن را دچار شوک کند.
سندروم آزادسازی سیتوکین نیز گاهی از اوقات ممکن است در اثر ورود داروهای مونوکلونال به بدن اتفاق بیفتد، اما در اغلب اوقات ملایم خواهد بود. سیتوکین ها مواد ایمنی هستند که عملکردهای مختلفی در بدن دارند، و افزایش ناگهانی سطح آنها می تواند موجب علائم زیر شود:
- تب
- حالت تهوع
- سردرد
- کهیر
- ضربان قلب سریع
- فشار خون پایین
- مشکل در تنفس
آنتی بادی های مونوکلونال موثر در درمان سرطان
اصولا داروهای مونوکلونالی که در درمان های هدفمند برای از بین بردن سرطان استفاده می شوند یک شاخصه شناسایی مشخص دارند، و آنهم این است که اغلب با پسوند “ماب” همراه هستند. داروهایی نظیر :
- Trastuzumab
- Pertuzumab
- Ado-trastuzumab emtansine
- Denosumab
- Pembrolizumab
زیاد برای درمان سرطان مورد استفاده قرار می گیرند.
بهترین مرکز درمان سرطان
دارو درمانی هنوز هم یکی از بهترین شیوه های درمان سرطان به شمار می رود. مخصوصا با ورود متدهای درمانی جدید مانند ایمنی درمانی و درمان های هدفمند، عوارض و خطرات این روش ها کمتر شده و اثرگذاری آن بالاتر رفته است. مرکز تخصصی درمان سرطان به آیند در تهران، یکی از بهترین و معتبرترین مراکز مبارزه با سرطان است که از یک کادر پزشکی متخصص در زمینه های مختلف بهره مند است. با مراجعه به این مرکز، بعد از بررسی وضعیت سرطان، بهترین راه درمان آن شناسایی شده و فرآیند درمانی توسط بهترین متخصصان آن حوزه انجام می شود. به لطف حضور دکتر امینه واقفی، مرکز به آیند از معدود مراکزی در ایران محسوب می شود که خدمات درمان سرطان با تارگت تراپی و ایمنی درمانی را نیز به مراجعین خود ارائه می کند.
بعد از تصمیم برای استفاده از درمان با آنتی بادی های مونوکلونال چه باید کرد؟
در ابتدا باید با پزشک متخصص درمانگر خود درباره گزینه های درمانی مناسبی که پیش روی شما وجود دارند صحبت کنید. به همراه هم شما می توانید مزایا و ریسک های هر کدام از روش های درمان را شناسایی کرده و تصمیم بگیرید که چه زمانی برای شروع درمان با آنتی بادی های منوکلونال مناسب است.
سوالاتی که باید از تیم درمانی و متخصص درمانگر خود بپرسید عبارتند از:
- آیا سلول های سرطانی من آزمایش شده اند تا مشخص شود که آیا درمان با آنتی بادی مونوکلونال برای من مفید است یا نه؟
آزمایشهای سلولهای سرطانی اغلب میتواند نشان دهد که آیا درمان های آنتی بادی مونوکلونال می توانند به درمان سرطان خاص شما کمک کنند یا خیر.
- آیا داروی آنتی بادی مونوکلونال تا به حال فایده خاصی از خود نشان داده است؟
از شواهد موجود درباره اثرگذاری این درمان برای برطرف کردن سرطان سوال بپرسید. آیا این داروها تا به حال توانسته اند رشد سرطان را کند کنند؟ آیا سرطان را کوچک کرده اند؟ دیگران تا چه اندازه توانسته اند از این روش درمانی نتیجه بگیرند؟
- عوارض جانبی احتمالی درمان آنتی بادی مونوکلونال چیست؟
با پرسیدن این سوال و دریافت پاسخ دقیق می توانید خودتان ارزیابی کنید که آیا این درمان با توجه به عوارض جانبی اش ارزش انجام را دارد یا خیر. هرچند در این مقاله به فهرست عوارض جانبی این درمان اشاره کردیم اما بهتر است از پزشک هم بخواهید که این عوارض را با شما در میان بگذارد.
- آیا مزایای بالقوه این درمان بیشتر از خطرات آن است؟
این سوال را در نظر بگیرید که در صورت عدم درمان با آنتی بادی مونوکلونال چه اتفاقی ممکن است برای شما بیفتد. گزینه های درمانی دیگر چه مشکلات یا منافعی برای شما دارند؟
- هزینه درمان آنتی بادی مونوکلونال چقدر است؟
به یاد داشته باشید که درمان آنتی بادی مونوکلونال گرچه بسیار سودمند است، اما می تواند بسیار هم گران باشد.
ویرایش: ناصری