سابقه خانوادگی سرطان
اطلاعاتی که تاکنون به دست آمده نشان می دهد که به ارث بردن برخی از جهش های ژنتیکی می تواند موجب ابتلا به سرطان شود. اما اگر سابقه خانوادگی سرطان قدرتمندی دارید چه کاری می توانید انجام دهید؟
گروه پزشکان بهایند، اولین مرکز هوشمند فوق تخصصی پیشگیری، تشخیص و درمان سرطان (اولین مرکز تخصصی درمان هدفمند و ایمنی درمانی)
ارتباط مستقیم با مرکز:
در این مقاله از به‌آیند پس از صحبت با دکتر امینه واقفی (متخصص ژنتیک سرطان در مرکز به‌آیند) سعی می کنیم تا اطلاعات جامعی درباره اهمیت سابقه خانوادگی سرطان در اختیار شما قرار دهیم. با ما همراه باشید.
ژن ها چگونه می توانند موجب بروز سرطان شوند؟
تقریباً در داخل هر سلول بدن شما ساختاری به نام هسته وجود دارد. هسته مرکز کنترل سلول است. در داخل هسته 23 جفت کروموزوم وجود دارد که هرکدامشان از ژن ها تشکیل شده اند. ژن ها پیام های رمزگذاری شده ای هستند که به سلول ها می گویند چگونه رفتار کنند. آنها نحوه رشد و تکامل بدن ما را کنترل می کنند. هر کدام از ما حدود 25000 ژن (کد دستوری) در بدن خود داریم.
همه سرطان ها به این دلیل ایجاد می‌شوند که مشکلی در یک یا چند ژن یک سلول رخ داده است. تغییر در یک ژن نیز “گسل” یا “جهش” نامیده می شود.
این خطاها یا جهش های ژنتیکی می تواند باعث شود که یک سلول به درستی کار نکند. در نتیجه ممکن است در اثر زنده ماندن بیش از حد یا تقسیم سلولی غیرقابل کنترل سرطانی شود و به یک تومور تبدیل گردد. بدن ما به طور طبیعی در طول دوران زندگی جهش های ژنتیکی زیادی را تجربه می کند که بعضی از آنها می توانند سرطانی باشند. اما گاهی از اوقات برخی از جهش های ژنتیکی نیز هستند که از والدین به ارث می رسند.
بیشتر سرطان ها، یعنی حدود 90درصد آنها ناشی از نقص های ژنتیکی هستند که در طول زندگی ما ایجاد می شوند. این جهش های ژنتیکی معمولا با بالا رفتن سن و به دلیل اشتباهات تصادفی هنگام تقسیم سلولی اتفاق می افتند. یا ممکن است به دلیل چیزهایی که ما در معرض آن هستیم، مانند دود سیگار یا نور خورشید بیش از اندازه، اتفاق بیفتند. شرایطی که پزشکان به آن عوامل خطرزای سرطان می گویند.
بیشتر این تغییرات ژنتیکی بر تمام سلول های بدن تأثیر نمی گذارد. آنها ارثی نیستند و نمی توانند به فرزندان ما منتقل شوند. به اینها جهش های ژنی اکتسابی می گویند. به صور کلی هم سرطان های ناشی از جهش های اکتسابی را سرطان های پراکنده می نامند. آنها شایع ترین نوع سرطان هستند.
اما گاهی از اوقات جهش های ژنتیکی مرتبط با سرطان از والدین به فرزندان به ارث می رسند. گرچه خیلی از اوقات این جهش های ژنتیکی موجب بروز سرطان در فرزندان نمی شود، اما گاهی از اوقات هم علت اصلی ابتلا به سرطان هستند.
نقص های ژنتیکی موروثی
برخی از ژن های معیوب جهش یافته که خطر ابتلا به سرطان را افزایش می دهند، می توانند از والدین به فرزند منتقل شوند. اینها خطاهای ژن سرطانی ارثی هستند. این جهش های ژنتیکی زمانی رخ می دهند که در زمان لقاح در ژن های موجود در یک تخمک یا سلول اسپرم نقص وجود داشته باشد. این نقص های ژنتیکی سلول اولیه اسپرم یا تخمک بعدا در تک تک سلول های بدن کپی می شود. ژن های معیوب می توانند از نسلی به نسل دیگر منتقل شوند. اتفاقی که به آنها جهش ژرمینی هم می گویند.
همچنین ما می توانیم از هر دو والدین خود این ژن به ارث ببریم. اگر یکی از والدین نقص یا جهش ژنتیکی داشته باشد، هر فرزند 50درصد شانس برای به ارث بردن آن دارد. بنابراین، برخی از فرزندان دارای ژن های معیوب و خطر بالای ابتلا به سرطان خواهند بود و برخی از فرزندان هم اینگونه نیستند.
زاده شدن با ژن های معیوب ارثی به این معنا نیست که فرد قطعا به سرطان مبتلا خواهد شد. اما خطر ابتلا به انواع خاصی از سرطان در او نسبت به سایر افراد بیشتر خواهد شد. همچنین احتمال ابتلای این افراد به سرطان در سنین پایین نیز بالاتر است. پزشکان این موضوع را داشتن استعداد ژنتیکی برای ابتلا به سرطان یا سابقه خانوادگی سرطان می نامند. البته برای ایجاد سرطان، تغییرات یا جهش های ژنتیکی بیشتری باید رخ دهد. و این روند تنها طی سالیان متمادی می تواند رخ دهد. پس هیچ کودکی با سرطان به دنیا نمی آید (مگر در موارد استثنای بسیار نادر در طول تاریخ).
ابتلا به سرطان در اثر ژن های ارثی چقدر رایج است؟
سرطان های ناشی از ژن های معیوب ارثی بسیار کمتر از سرطان های ناشی از تغییرات ژنی ناشی از افزایش سن یا عوامل دیگر هستند. بیشتر سرطان ها به دلیل ترکیبی از شانس و محیط زندگی ما ایجاد می شوند، نه به این دلیل که یک جهش ژنتیکی سرطانی خاص را به ارث برده ایم.
متخصصان ژنتیک تخمین می زنند که بین 5 تا 10 مورد از هر 100 مورد ابتلا به سرطان (5 تا 10 درصد) ناشی از ژن های معیوب موروثی هستند.
نقص های ژنی مختلف خطر ابتلا به انواع مختلف سرطان را افزایش می دهند. برخی از این نقص ها خطر را تنها به مقدار کمی افزایش می دهند و برخی دیگر اثرگذارتر هستند.
سابقه فامیلی سرطان
اکثر افرادی که خویشاوندان مبتلا به سرطان دارند، جهش های ژنتیکی سرطانی را به ارث نمی برند. ضمنا به یاد داشته باشید که سرطان بیشتر در افراد مسن رخ می دهد و یک بیماری شایع است. به عنوان مثال از هر 2 نفر زیر 60 سال در انگلستان، 1 نفر (50%) در طول زندگی خود به نوعی سرطان مبتلا می شود. بنابراین، اکثر خانواده ها حداقل یک نفر را دارند که سرطان دارد یا قبلا داشته است. ابتلای چند نفر از بستگان به سرطان به این معنی نیست که یک نقص ژنتیکی سرطانی در خانواده شما وجود دارد.
در خانواده هایی که دارای ژن معیوب سرطان ارثی هستند، معمولا الگوی خاصی از ابتلا به سرطان وجود دارد. اینکه سابقه خانوادگی سرطان در خانواده شما چقدر قوی است به موارد زیر بستگی دارد:
- چه کسانی در خانواده شما به سرطان مبتلا هستند
- افراد خانواده شما به چه نوع سرطانی مبتلا شده اند
- در زمان تشخیص سرطان چند ساله بودند
- نسبت افراد مبتلا به سرطان با شما چقدر نزدیک است
هرچقدر تعداد اقوام مبتلا به یک سرطان مشابه یا مرتبط بیشتر باشد و هر چه سن آنها در زمان ابتلا کمتر باشد، سابقه خانوادگی سرطان شما قوی تر است. این بدان معناست که به احتمال زیاد سرطان های رایج در خانواده شما به واسطه یک ژن معیوب ارثی ایجاد می شوند.
داشتن علائم زیر به معنای آن است که سابقه خانوادگی سرطان شما قوی است:
- سرطان ها در زمانی ایجاد شده باشند که فرد جوان بوده است – به عنوان مثال در سن زیر 50 سال برای سرطان سینه، روده و رحم
- اینکه چند نفر از بستگان نزدیک شما در یک طرف خانواده شما (از طرف مادری یا پدری) سرطان داشته اند
- هرچقدر یک سرطان مشابه در بین اقوام دور یا نزدیک خانواده شما بیشتر باشد شانس ژنتیکی بودن آن سرطان در خانواده شما بیشتر است
- با تست ژنتیک سرطان مشخص شده که یکی از بستگان شما نقص ژنی سرطانزا دارد
بازهم تکرار می کنیم که سرطان در میان افراد مسن سال رایج تر است. تقریبا 36 درصد از کل موارد ابتلا به سرطان در بین افراد بالای 75 سال شناسایی می شود. و ابتلا به سرطان در سنین بالا به احتمال بسیار قوی ناشی از جهش های ژنتیکی ارثی نیست.
